Filozofia politike perëndimore u lind si mendim kundër demokracisë. Origjina teorike e dyshimeve ndaj këtij regjimi politik ndodhet që në ligjërimet e Platonit dhe Aristotelit. Për themeluesit e mendimit politik perëndimor ky regjim nuk ishte në mesin e atyre modeleve ideale dhe më të mira politike. Për më tepër, marrëdhëniet ndërmjet filozofisë dhe demokracisë i karakterizonte një raport mosbesimi dhe tensioni konstant.

Dënimi me vdekje i Sokratit nga demokracia e Athinës u përdor si argument në favor të këtij gjykimi. Konstatimi i Platonit në formën e pyetjes, pas kësaj vdekjeje tragjike, se si mund të jetë i drejtë një regjim që e dënon me vdekje njeriun më të ditur të tij, u shndërrua pashmangshëm në fusnotë për t’i ushqyer dyshimet e filozofisë politike kundër demokracisë për mijëra vjet.

Këtë vlerësim të filozofisë klasike kundër demokracisë askush nuk e ka shtjelluar në mënyrë më të vecantë, se sa Leo Strauss-i. Sipas këtij mendimtari të pasionuar pas mendimit antik, vepra “Shteti” e Platonit dhe veçanërisht “libri i tetë” përbën sulmin më të rëndë të shkruar kundër këtij sistemi. Në punimin e tij “What is Political Philosphy”, ai pohon se më shumë sesa dënimi me vdekje i Sokratit, (në fund të fundit Sokrati ishte dënuar me vdekje në moshën 70-vjeçare, që i bie se ai kishte mundur të jetonte dhe filozofonte deri në atë moshë pikërisht në atë regjim), ky mospajtim i mendimtarëve klasikë me demokracinë kushtëzohej nga supozimet e tyre mbi qëllimet finale të jetës politike dhe sociale.

Për Leo Strauss-in doktrina klasike e refuzonte këtë regjim politik, sepse për themeluesit e mendimit politik të asaj periudhe “qëllimi i jetës njerëzore, më shumë sesa liria, ishte virtyti”. Madje për ta “liria kishte karakter ambivalent, ngase nga lulëzimi i saj mund të hovëzonte si e liga, ashtu edhe e mira”. Shthurja e këtyre kritereve e krijon shtratin për shpërthimin e patologjive të tjera sociale dhe politike. Dhe, më kryesorja, e pamundëson ndërtimin e një rendi të drejtë politik.

Në këtë sistem, sipas Platonit, “do të jetë e lejueshme gjithçka dhe gjithkund do të mbretërojë liria dhe mundësia që gjithkush të punojë në të çka të dojë”. Këtë rregullim shtetëror Platoni metaforikisht e krahashon me atmosferën që dominon në treg. Ndërkaq atje “ku çdo gjë është e lejueshme është e natyrshme se gjithkush e rregullon jetën e vet si i pëlqen më shumë”. Për më tepër, karakterit të njeriut demokratik, ashtu sikurse atij të regjimeve të tjera, si oligarkik dhe tiranik, i mungon virtyti. Madje, vazhdonte Platoni, nga demokracia lind tirania.

Në kuadër të shpirtit demokratik relativizohet dallimi ndërmjet dëshirave që vijnë nga “instinktet e ulëta dhe të mira, si dhe të bukura”. Karakteri demokratik e refuzon këtë diferencim dhe “pohon se të gjitha instinktet janë të njëjta dhe duhet të çmohen njësoj”. Në këtë klimë të çrregullimit total dhe dehjes ekstreme me lirinë pushteti mund të uzurpohet nga një sundimtar tiranik, sepse “liria e tepruar, si duket, nuk kalon në asgjë tjetër pos në skllavëri të tepruar edhe për individin, edhe për shtetin”. Këtu duhet ta kemi të qartë se te grekët mungonte vizioni modern i demokracisë liberale dhe kushtetuese. Prandaj, për këtë arsye, filozofët antikë e konsideronin virtytin si vlerë supreme teorike dhe politike.

Mirëpo, problemi ishte se “përvetësimi i virtytit duhej të kalonte nëpërmjet një procesi rigoroz të edukimit dhe formimit të karakterit, etj., etj.” Plotësimi i këtyre kritereve s’mund të bëhej pa promovimin e arsimimit universal. Ndërkohë, sipas Strauss-it, për grekët, ky arsimim nuk mund të arrihej pa e pasur në dispozicion kohën e lirë të mjaftueshme për të gjithë.

Që të bëhej kjo duhej të ndryshonte kuadri i jetës ekonomike në të cilën ata vepronin. Mirëpo, inaugurimi i këtij ndryshimi kërkonte një emancipim radikal të teknologjisë nga kontrolli moral dhe politik. Çlirim, që grekët e konsideruan të rrezikshëm. Madje, parashikimi “profetik”i këtyre mendimtarëve se “emancipimi i teknologjisë dhe arteve nga kontrolli moral dhe politik mund të shpjerë në katastrofa ose në dehumanizimin e njeriut, nuk është falsifikuar ende”.

Duke qenë se nuk ekzistonte një zgjidhje e pranueshme filozofike për këto dilema, atëherë shpëtimi për mendimin politik klasik grek mund të gjendej te krijimi i atij rendi ku duhej të imponohej dominimi dhe sundimi i asaj pjese që është e natyrshme mbi atë pjesë që për nga natyra duhet të nënshtrohet dhe subordinohet. Ky vizion hierarkik natyror e formonte edhe botëkuptimin antik për drejtësinë. Prandaj, shtetin duhej ta drejtonin vetëm ata që kishin pasur kohë ta përvetësonin si duhet vlerën e virtytit. Mirëpo, po ashtu ketu duhet pasur parasysh se me afirmimin e asaj që është natyrshme si kriter për sundon, këta filozofë mëtonin ta çlironin mendimin nga ngarkesat e traditës, zakoneve dhe forca e paragjykimeve.

Kjo edhe është arsyeja që edukimi filozofik nuk kishte karakter “privat”, por një rol të pastër “publik”. Detyrë e tij ishte të shërbente si guidë teorike për ta justifikuar jetën e mirë në sferën politike. Çdo regjim që nuk e kalonte këtë test s’mund të quhej i drejtë. Të tilla ishin oligarkia, tirania dhe demokracia. E para për shkak të lakmisë dhe babëzisë së pushtetarëve vetëm për luks, pasuri dhe shkëlqim të rrejshëm, e dyta për shkak të sundimit absolut dhe të pakufizuar të Njëshit dhe treta për shkak se, siç thoshte Aristoteli, krijon kushte që të “sundojë shumica e paarsimuar”. Në këtë mënyrë, ky regjim u jep shansin atyre që s’janë të përgatitur sa duhet për detyra politike që të bëhen pjesë e vendimmarrjes.

Kjo betejë teorike kundër mentalitet oligarkik të sundimtareve, abuzimit ekstrem të pushtetit nga një individ, si dhe mediokritetit të masave, i ka ushqyer shumë prej utopive iluministe në traditën e mendimit politik perëndimor. Në themel të kësaj ëndrre “politiko-romantike” qëndronte ideja fillestare platonike e ‘filozofo-kracisë’.
Mirëpo, ajo që mbetet relevante edhe pas 2500 vjeteve më shumë se sa projekti filozofik antik mbase është ndërgjegjësimi që na e ofrojnë këto teori mbi rreziqet e brendshme që i kanosen demokracisë. Se si nga degjenerimi i këtij sistemi mund të lind tirania.

Dhe a nuk e ka vërtetuar historia se shpeshherë regjimet tiranike lulëzuan pikërisht ne truallin e demokracisë? Prandaj, duke perifrazuar Karl Jasperin, se sa i përket filozofisë ne nuk kemi shkuar më larg se Platoni, por vetëm sa jemi kthyer sërish te ai, atëherë a mund të themi se edhe sa i përket nevojës për ta mbrojtur demokracinë nga kërcënimet e brendshme duhet të rikthehemi sërish te konstatimet e filozofisë politike antike. Mirëpo, që preservimi i demokracisë nëpërmjet Platonit, por se tani kundër Platonit, të në sherbejë si një horizont mendor edhe sot e kësaj dite.

BKT Kosova dhe Komiteti Olimpik i Kosovës nënshkruajnë vazhdimin e marrëveshjes së sponsorizimit për periudhë 10-vjeçare

Sponsoruar