Këtu e kemi një model alternativ nga buxheti dhe mendësia aktuale e Buxheti dhe Ekonomisë së Kosovës. A e keni parë, kreu i parë i buxhetit të Kosovës janë pagat! Kjo tregon shumë për ne. Tregon që ne buxhetin dhe shtetin e shohim vetëm për me marrë paga e jo me zhvillu vendin. Për atë, ndryshimin e parë e kam fillua aty, me ndryshim të renditjes së kapitujve që me sinjalizu ndryshim të metodës dhe qasjes zhvillimore:

1. E kam largu titullin ‘Paga dhe Shtesa’ nga vendi i parë thuajse në fund. Buxheti nuk fillon nga paga, por nga IDEA dhe VIZIONI. Fillimisht duhet të pyesim, çfarë dëshirojmë me arritë. Pagat janë në fund. Edhe ashtu ka një rregull që pagat duhet të jenë rreth 20% e projektit, kështu që me atë metodë do të vazhdojmë;
2. Kam ndryshuar budget headings, apo çka përmbanë buxheti. Paga, sociale, ndihma, komunale…. ku dreqi dojna me u zhvillu me këto mendësi? Kulmi i zhvillimit qe 25 vjet ka arrite deri tek ‘Investimet Kapitale” thuajse me këtë i zgjedhim ne sfidat. Jo aspak, nuk mjafton as për së afër. Prandaj, si heading nr 1 në buxhet kam vendosë “Programe Ekonomike”. Kjo është më se me rëndësi. Ne duhet të INVESTOJME me këto para që të rrisim ekonominë dhe mirëqenien. Të kemi KTHIME më të larta të mundshme. Për atë, dihet me investu në EKONOMI, sektori privat, biznese, prodhim etj. Ky heading nënkupton projekte të buta, jo me ndërtua ‘parqe ekonomike’ vetëm infrastrukturën por me shiku konceptin, cka kemi me prodhu, me u fokusu në substancë (software) jo në infrastrukturë se ashtu nuk funskionon. Pra rreth 20% i ke për ekonomi vetëm, pa infrastrukturë pa kurgjo tjetër. Pa teknologji, se teknologjia, AI janë me rëndësi në vete se na ekonominë duhemi me fokusu në ICT dhe ekonomi të AI e digjitale se ne nuk kemi as naftë as deti e as ari nuk kemi si mendojmë.
3. Kam përfshi apo kam transformu ‘Investimet Kapitale’ në Infrastrukturë fizike dhe biznesi. Nuk kemi nevojë këtu ne me ndërtua më shumë asfallt. Kemi nevojë infrastrukturë të biznesit. Parqe inovacioni, biznes parqe, tregje, shkolla moderne, laboratore etj. Këtu duhet me pas shumë fokus Energji e Pastër gjithashtu, për shkak se një shtyllë e ekonomisë duhet me u ndërlidhë me energji patjetër, gjithashtu na duhet shumë energjia (e pastër). Dmth ska më me ndërtu vetëm objekte apo “Investime Kapitale” se jemi ‘lodhë’ qe 25 vjet kështu, duhet me ndryshua metodën.
4. Budget Heading të veçant për teknologji, inovacion dhe AI. Janë rreth 10% investime në këtë fushë strategjike dhe me kthim të lartë që po na rregullon punësimin kualitativ dhe po balancon tregtinë, po e ulë deficitin.
5. Pagat dhe Shtesat vijnë tek pastaj kur caktohen prioritetet dhe janë ndarë mjaftë mjete me zhvillu vendin. E tash mundemi këtu me aloku një pjesë, jo më shumë se 20% të buxhetit. Por me një qasje e strategji të këtillë, kemi edhe transferim nga sektori publik në privat me programe ekonomike. Është ulur numri në administratë është shtuar në sektor privat. Viti 2030 kemi vetëm 69,500 nga 91,000 tani, por paga mesatare kalon 1,000 euro.
6. Socialet, familja, shëndetësia pasojnë me një vlerë prej 23% (nga 32% aktuale) por buxheti më i larti nga të gjitha tjerat dhe shumë më i lartë sesa tani. Por në këtë miks nuk është një barrë se kemi investuar në fushat tjera që na japin rritje dhe kthime të mira.

Në këtë secenario dhe me këtë model, po supozojmë që kemi rritur ekonominë dhe me vitin 2030 kemi gati 20 miliardë ekonominë tonë. E kjo nënkupton që numri i banorëve është tkurrur ende, se njerëzit kanë shku ende në Gjermani, Europa po kërkon punëtorë se po plaket… Numri i banorëve me 2030 ka rënë në 1.45 milionë e GDP/BPV për kokë banori është rritur në 13,200 euro nga rreth 6 tani!

p.s. ky është një model shembull për reformim të mendësisë dhe strukturës ekonomike dhe buxhetore të Kosovës. Vetëm për stimulim të diskutimeve rreth rritjes dhe zhvillimit.

Vetëm edhe 4 ditë nga Bootcamp me Alan Greenberg, ish-Drejtorin për Edukim në Apple, Apliko Tani

Sponsoruar